تعیین حجم ساعتی مناسب برای طراحی راههای برون شهری در ایران

یکی از پارامترهای کلیدی در طراحی راه، حجم ساعت طراحی است که بر اساس نوع راه و پیش بینی های تعریف شده مختص آن تعیین می شود. این حجم بر تعداد و عرض خطوط و سایر پارامترهای هندسی مسیر تاثیر مستقیم داشته و در دوره بهره برداری بر عملکرد محور موثر خواهد بود. حجم تردد در ساعات شبانه روز، ایام هفته و مناسبت های مختلف سال متغیر بوده و دامنه تغییرات در بعضی از محورها بسیار زیاد است، بطوریکه انتخاب حجم ساعتی مناسب برای طراحی که بر عملکرد مناسب محور تاثیر منفی نداشته باشد و از طرف دیگر اقتصادی باشد پیچیده است. در آئین نامه ها و راهنماهای تحلیل و طراحی راه ها، روش های متفاوت و متنوعی در محاسبه و انتخاب حجم ساعتی معرفی شده است. روش شناخته شده و در ضمن ساده که در آئین نامه طرح هندسی راه های آشتو به آن اشاره شده است، انتخاب سی امین بیشینه حجم ترافیک ساعتی در یک سال می باشد که در آئین نامه های داخلی نیز به آن استناد شده است. با توجه به متفاوت بودن الگوی حجمی ترافیک در ایران، ارایه روشی مناسب که بر اساس شرایط موجود در داخل کشور، پارامترهای ترافیکی و اقتصادی را مد نظر قرار دهد، ضروری است. برای تعیین حجم ساعت طراحی، سه روش سی امین ساعت اوج، مرکز پاشنه و تعادل بین هزینه استفاده کنندگان و هزینه احداث راه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. اصلی ترین پارامتر در نظر گرفته در روش های سی امین ساعت اوج و مرکز پاشنه، تغییرات حجم ترافیک و در روش تعادل بین هزینه استفاده کنندگان و هزینه راه، تحلیل های اقتصادی می باشد. روش سی امین ساعت اوج بسیار ساده است، ولی بدون بررسی آمار و اطلاعات، برای همه مسیر ها ساعت ثابتی ارائه می نماید. روش مرکز پاشنه با بررسی دقیق تغییرات حجم و ایجاد معادله ای براساس آن برای هر مسیر، ساعتی را که در آن تغییر شیب از تند به کند صورت می گیرد بعنوان ساعت طراحی مورد استفاده قرار می دهد، ساعات طراحی بدست آمده از این روش برای بعضی مسیرها عدد بسیار بالایی را ارائه خواهد داد که تحمل تاخیر ناشی از آن خارج از صبر و حوصله رانندگان بوده لذا استفاده از این روش برای طراحی راهها مناسب نمی باشد. روش تعادل بین هزینه استفاده کنندگان و هزینه احداث راه با تعیین حداکثر نسبت منفعت به هزینه، بین درنظرگرفتن ظرفیت اضافه و بوجود آمدن تأخیر اضافی در زمان رانندگی مصالحه ای بعمل می آورد. این روش دارای محاسبات فراوانی است و نیاز به آمار و اطلاعات زیادی دارد ولی نتایج آن با توجه به در نظر گرفتن پارامترهای اقتصادی راه مناسب است و مشکلات محاسبه آن را توجیه می کند. ساعت طراحی بدست آمده از این روش برای تسهیلات مختلف با در نظر گرفتن هدف سفر متفاوت بوده و یک ساعت ثابت برای همه انواع راه ارائه نمی دهد. بدین ترتیب که برای بعضی تسهیلات، ساعتی نزدیک ساعت سی ام انتخاب می شود ولی برای سایر راه ها این ساعت مقداری تغییر می کند و بسته به هدف سفر در آن تسهیلات متفاوت است.